http://www.themachine.gr/modules/mod_image_show_gk4/cache/tsalaga.32.rotatorgk-is-150.jpglink
http://www.themachine.gr/modules/mod_image_show_gk4/cache/tsalaga.31.rotatorgk-is-150.jpglink
http://www.themachine.gr/modules/mod_image_show_gk4/cache/tsalaga.29.covergk-is-150.jpglink
http://www.themachine.gr/modules/mod_image_show_gk4/cache/rotator.grivagk-is-150.jpglink
0 1 2 3

Μια ιστορία | Tης Άννας Τσαλάγκα

Τον Θεόδωρο Παπαγιάννη συνάντησα πριν λίγες ημέρες στο εργαστήριό του. Φιλόξενος και ευγενικός όπως πάντα, απαντά όλες τις ερωτήσεις που του έθεσα  αποκλειστικά για τους αναγνώστες του The Mach|ne, και μας ξεναγεί στον κόσμο της γλυπτικής του! Ας τον απολαύσουμε..

Σπουδάσατε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών Αθηνών με δάσκαλο τον Γιάννη Παππά. Ποιά είναι η σημαντικότερη αρχή που αποκομίσατε από τη μαθητεία σας κοντά σε αυτόν τον σπουδαίο γλύπτη;

Σπούδασα γλυπτική από το 1960 έως το 1966 στην Α.Σ.Κ.Τ Αθηνών. Χωρίς φροντιστήριο μπήκα πρώτος και αποφοίτησα πρώτος παίρνοντας και ειδικό βραβείο. Το αναφέρω γιατί είναι σπάνιο φαινόμενο. Όλοι ξέρουν πόσο δύσκολο είναι να μπεις στην Καλών Τεχνών και τι αγώνας χρειάζεται. Ο δάσκαλός μου, ο Γιάννης Παππάς που ούτε με ήξερε ούτε τον ήξερα έστειλε τον πρωτόσχολο του εργαστηρίου του να με πείσει να πάω στο εργαστήριό του. Έτσι έφτασα στο εργαστήριο του Παππά. Από το πρώτο έτος ζήτησα δουλειά γιατί τα βγάζαμε δύσκολα πέρα τότε στην Αθήνα και επειδή είχε δουλειές στο προσωπικό του εργαστήριο πήγα να βοηθήσω είχε κι ένα δυο άλλους μεγαλύτερους.  Έτσι είχα την τύχη να ζήσω παράλληλα με τη Σχολή και το και το εργαστήριο γλυπτικής και σ’ ένα εργαστήριο ενός γλύπτη με πολλές παραγγελίες όπου υπήρχαν τα πραγματικά προβλήματα της γλυπτικής. Αυτό για μένα ήταν μια μεγάλη εμπειρία. Είχα επίσης την τύχη να μελετώ στη βιβλιοθήκη του εργαστηρίου του τα μεσημέρια που σταματάγαμε κι έλειπε ο δάσκαλος. Ο Παππάς ήταν εγγονός από τη μητέρα του του λόγιου Φωτιάδη από την Πόλη και είχε κληρονομήσει και τη βιβλιοθήκη του. Εκεί υπήρχαν σπάνια βιβλία που είχα την ευκαιρία να μελετήσω αρκετά. Ο δάσκαλος ήταν από μεγαλοαστική οικογένεια και ο πατέρας του ήταν σπουδαίος γιατρός και Υπουργός του Βενιζέλου και γιατρός του. Είχε μεγάλη κουλτούρα, γνώριζε τρεις ξένες γλώσσες, μας έφερνε περιoδικά, μετέφραζε κείμενα και μας διάβαζε, κι έτσι βελτιώσαμε κι εμείς τις γνώσεις μας. Αυτό του το οφείλουμε όλοι οι μαθητές του. Πράγματι ο Γιάννης Παππάς υπήρξε ένας σπουδαίος δάσκαλος και αυτό δεν έχει αναγνωριστεί όσο πρέπει. Με το δάσκαλο Παππά ταξιδέψαμε πολύ, μάθαμε την Ελλάδα, μας έφερνε στο εργαστήριο σπουδαίους πνευματικούς ανθρώπους όπως ο Χορν, ο Τερζάκης, ο Παπανούτσος, ο Φωκάς κ.α να μας μιλήσουν. Άφησε παρακαταθήκη μεταφρασμένα κείμενα σπουδαίων καλλιτεχνών. Μας έκανε να αγαπήσουμε την Ελλάδα, τις αρχαιότητες. Αυτά όλα ήταν η παιδεία μας, αυτό μεταφράστηκε κι έθρεψε τη γλυπτική μας. Η διδασκαλία του σε όσους βρήκε πρόσφορο έδαφος, έβγαλε καρπούς.

Αν δεν είχατε γίνει γλύπτης, ποιό είναι το επάγγελμα που θα είχατε ακολουθήσει;

Αν δεν είχα γίνει γλύπτης θα ήθελα να γίνω αρχαιολόγος ή αρχιτέκτονας. Έχω μεγάλο ενδιαφέρον για τις δύο αυτές επιστήμες. Βλέποντας όμως την πορεία μου είμαι σίγουρος ότι μόνο γλύπτης θα γινόμουν και είμαι ευτυχής γι’ αυτό.

Πόσο περίπλοκος ήταν ο δρόμος που διανύσατε από το ξεκίνημα της ενασχόλησής σας με τη γλυπτική έως σήμερα;

Συνάντησα δυσκολίες λόγω αντικειμενικών δυσκολιών. Τις δυσκολίες που συναντούσε ένα παιδί από την επαρχία που ερχόταν στην Αθήνα να σπουδάσει σε μια δύσκολη οικονομική περίοδο για την οικογένειά μας. Παρά τη φτώχεια τους όμως οι γονείς μου έδωσαν μάχη να σπουδάσω με τα πενιχρά μέσα που είχαν, πάλεψα κι εγώ με τις δυσκολίες αλλά όλα αυτά σε δυναμώνουν. Σε τελευταία ανάλυση τίποτα δεν είναι εύκολο. Στο τέλος αισθάνεσαι την ικανοποίηση ότι τα έβγαλες πέρα καλά. Σπούδαζα στη Σχολή και παράλληλα φοιτούσα και στο 2ο νυχτερινό γυμνάσιο γιατί μπήκα στη Σχολή από την Τετάρτη τάξη γυμνασίου. Τρία χρόνια νυχτερινό γυμνάσιο τα έκανα παράλληλα με τη Σχολή γιατί ήθελα να τελειώσω το γυμνάσιο και να πάρω το θεωρητικό δίπλωμα αλλιώς δεν μπορούσα. Οπότε καταλαβαίνετε τον αγώνα, δεν χρειάζεται να σας πω λεπτομέρειες. Από τα χαράματα ως το βράδυ στις 12 ήμουν στη δράση. Το ότι είχα υποτροφία διευκόλυνε λίγο την κατάσταση. Και αφού τελείωσα τη Σχολή πήρα υποτροφία του Ι.Κ.Υ για μεταπτυχιακά. Στη συνέχεια προέκυψε η θέση στη Σχολή. Με ζήτησε σαν βοηθό του ο δάσκαλος. Πέρασα από πολλές κρίσεις στην καριέρα μου μέχρι να γίνω πρωτοβάθμιος καθηγητής. Η Σχολή, η διδασκαλία, η επαφή με τα νέα παιδιά ήταν σπουδαία ιστορία και θεωρώ τυχερό τον εαυτό μου που έζησα αυτή την εμπειρία ή που έκανα αυτή την περιπετειώδη διαδρομή στη ζωή μου. Δεν σταμάτησα βέβαια παρά τις υποχρεώσεις στη Σχολή την προσωπική μου αναζήτηση στη γλυπτική ούτε στιγμή. Γιατί πίστευα ότι ο δάσκαλος πρώτος πρέπει να δίνει το παράδειγμα  της εργατικότητας αλλά και του προβληματισμού πάνω στη δουλειά. Δεν επαναπαύτηκα ποτέ στη θέση του δασκάλου. Έπρεπε όπως έλεγε κι ο δάσκαλος καθημερινά να αποδεικνύεις ότι αξίζεις αυτή τη θέση.

Είστε αναμφισβήτητα ένας από τους πιο καταξιωμένους έλληνες γλύπτες. Από όσα έχετε προσφέρει όλα αυτά τα χρόνια στο χώρο της τέχνης, υπάρχει κάτι για το οποίο αισθάνεστε μία ιδιαίτερη περηφάνια; Επίσης θα ήθελα να μου πείτε και αν υπάρχει κάτι για το οποίο έχετε μετανιώσει.

Κοιτάξτε, από εκεί που ξεκίνησα μέχρι εδώ που έφτασα είναι μια πορεία σχεδόν μυθιστορηματική. 12 χρονών, τελειώνοντας το δημοτικό μου πήρε ο πατέρας μου 12 πρόβατα να τα βοσκήσω. Εκεί άρχισα και τα πρώτα γλυπτά στην πέτρα! Από τότε περπάτησα ένα δρόμο δύσκολο αλλά ευχάριστο, όλο περιπέτεια αλλά συναρπαστικό, λέω δόξα το Θεό. Πάντα βέβαια υπάρχει το καλύτερο αλλά ας μην είμαστε πλεονέκτες. Σήμερα αν είμαι για κάποια πράγματα περήφανος είναι πρώτον ότι όλοι σχεδόν οι δάσκαλοι στη γλυπτική σε όλες τις Σχολές Καλών Τεχνών της Ελλάδας είναι και λίγο πολύ μαθητές μου. Δεύτερον, οι δρώντες γλύπτες που ακούγονται και ου εκθέτουν είναι και αυτοί λίγο πολύ μαθητές μου. Και τρίτον, στο τέλος σχεδόν της καριέρας μου παίρνοντας μέρος σε ένα διεθνή διαγωνισμό για ένα μεγάλο γλυπτό στο Αεροδρόμιο στο Σικάγο, πήρα το πρώτο βραβείο και έστησα πριν 1 ½ χρόνο το γλυπτό αυτό στο χώρο του. Στο διαγωνισμό αυτό συμμετείχαν 150 γλύπτες από όλο τον κόσμο και οι σημαντικότεροι Έλληνες γλύπτες επίσης. Μια άλλη ικανοποίηση που νιώθω είναι το ότι με πρωτοβουλία μου δημιουργήθηκαν πολλά συμπόσια γλυπτικής στην Ελλάδα και σήμερα περισσότερες από 20 πόλεις στην Ελλάδα και την Κύπρο έχουν μεγάλα γλυπτά τοποθετημένα σε διάφορους χώρους. Έτσι βάζουμε την τέχνη ξανά στη ζωή του πολίτη. Τέλος, θα πω για το Μουσείο- Σχολείο που φτιάξαμε στο χωριό μου. Από τα γραπτά σχόλια που εισπράττω φαίνεται ότι δημιουργήσαμε ένα Μουσείο που αρέσει πολύ γιατί έχει ποιότητα και βοηθά στην αυτογνωσία. Και αυτό χωρίς καμία βοήθεια. Όσο για το αν έχω μετανιώσει για κάτι όχι δεν θα το έλεγα. Μικροενοχές έχουμε όλοι μας, πολλά πράγματα θα θελα να τα ’χω κάνει καλύτερα. Έχουμε όμως μια ζωή μόνο!!!...

Το έργο σας ξεχωρίζει για τα γλυπτά μεγάλων διαστάσεων τα οποία κοσμούν πολλούς δημόσιους χώρους στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ποιά είναι η δυσκολία του να δημιουργηθεί ένα τόσο μεγάλο γλυπτό, και σε τι καλείται ο καλλιτέχνης να δώσει ιδιαίτερη προσοχή;

Πιστεύω στο γλυπτό στο δημόσιο χώρο. Έτσι αισθάνομαι ότι συνεχίζω μια παράδοση αιώνων. Πιστεύω επίσης ότι αυτό δικαιώνει περισσότερο από καθετί άλλο τον κοινωνικό ρόλο της τέχνης. Το γλυπτό στο δημόσιο χώρο διδάσκει, ασκεί μορφωτική επιρροή, δημιουργεί αισθητική απόλαυση όταν είναι καλό βέβαια. Στη χώρα μας έχουμε μεγάλο έλλειμμα. Γι’ αυτό και πήραμε αυτή την πρωτοβουλία με τα συμπόσια γλυπτικής. Εμείς οι λίγοι, αιθεροβάμονες πιθανώς, πιστεύουμε ότι σ’αυτή τη χώρα που έβγαλε τέτοια τέχνη δεν μπορεί το έργο τέχνης να είναι απόν από τη ζωή του πολίτη. Αισθανόμαστε επίσης την υποχρέωση, το καθήκον, την ανάγκη να κάνουμε κι εμείς κάτι, να δείξουμε ότι είμαστε άξιοι να πατάμε σε αυτό τον τόπο. Και μια και με ρωτάτε για δυσκολίες θα σας πω ότι δεν είναι καθόλου εύκολη η δουλειά που κάνουμε. αν είναι δύσκολο να κάνει κανείς ένα μεγάλο γλυπτό στο χώρο του εργαστηρίου είναι διπλά δύσκολο να το κάνεις στην ύπαιθρο χωρίς την εργαστηριακή υποστήριξη. Και θέλει πραγματικά αξιοσύνη, θέλει ικανότητες να δημιουργήσεις ένα γλυπτό στην ύπαιθρο μπροστά στα μάτια των θεατών σε τόσο λίγο χρόνο. Λίγοι είναι πραγματικά αυτοί που μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο. Και χαίρομαι που μια σειρά από μαθητές μου που δούλεψαν σαν βοηθοί τώρα έχουν πάρει τη σκυτάλη και συνεχίζουν… Τα έργα αυτά δεν γίνονται μόνο μέσα σ’ αυτόν το λίγο χρόνο, πρέπει να τοποθετηθούν, να κάνουμε βάσεις, να βρούμε τον κατάλληλο χώρο και να τον εναρμονίσουμε με το περιβάλλον. Πράγματα δύσκολα. Έχει μεγάλη σημασία επίσης η κλίμακα και ο χαρακτήρας του γλυπτού. Όλα αυτά μας προβληματίζουν χρόνια. Το αποτέλεσμα πάντως πιστεύω πως μας δικαιώνει. Υπάρχουν πόλεις που έχουν μεγάλα γλυπτά σε διάφορα υλικά. Στο τέλος τέλος κάποιοι από εμάς νοιάζονται την τέχνη και πιστεύουν ότι στη χώρα του Φειδία και του Πραξιτέλη η τέχνη στο δημόσιο χώρο έπρεπε με κάποια μορφή να συνεχίσει να υπάρχει.

Το 2009 ιδρύεται στη γενέτειρά σας στο Ελληνικό, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεόδωρου Παπαγιάννη. Ποιά είναι η ιστορία αυτού του μουσείου;

Στο Ελληνικό, το χωριό μου, υπάρχει ένα σπουδαίο πετρόκτιστο Σχολείο, ασυνήθιστα μεγάλο, με 7 στρέμματα αυλή. Εκεί έμαθα τα πρώτα μου γράμματα. Ήμαστε τότε 150 παιδιά και σήμερα υπάρχουν 14 παιδάκια. Έβλεπα λοιπόν το σχολείο να συρρικνώνεται επικίνδυνα γι’ αυτό και αποφάσισα να τους χαρίσω 300 γλυπτά και σχέδια και να κάνουμε το Μουσείο. Έτσι τώρα υπάρχει ένα διπλό σχολείο!... Επίσης, έχουμε μια διαδρομή μοναδική με γλυπτά που οδηγούν στο Μουσείο. Επίσης, έχει έντονο περιβαλλοντικό χαρακτήρα. Πολλά έργα είναι από ανακυκλώσιμα υλικά. Έτσι ευαισθητοποιούμε τους νέους στην προστασία του περιβάλλοντος. Πιστεύουμε ότι κάνουμε κάτι πολύ σημαντικό. Έχουμε ανατρέψει το κλίμα στην περιοχή. Δημιουργήσαμε έναν πόλο έλξης, ζωντανέψαμε το χωριό και την περιοχή.

Μιλήστε μας για τα έργα που συναντούν εκεί οι επισκέπτες.

Όπως σας είπα και πιο πάνω απ’την αρχή μπαίνοντας στο χωριό συναντάς ένα εμβληματικό έργο που δίνει το στίγμα του Μουσείου. μέσα σε κύκλους βλέπεις έργα αφιερωμένα στο γεωργό, το βοσκό, την ηπειρώτισσα μάνα, τα πουλιά που είναι έμβλημα του Μουσείου. στη διαδρομή άρχισαν να μπαίνουν γλυπτά του Δικέφαλου, του Βασίλη Βασίλη, του Δημήτρη Χριστογιάννη, του Γιώργου Λάμπρου και συνεχίζουμε. Μπαίνοντας στην αυλή του σχολείου θα δεις ένα έργο του Κυριάκου Ρόκου, του Κώστα Ανδρέου, του Ανδρέα Λώλη, του Γιώργου Χουλιαρά, του Δημήτρη Φωτίου, του Δημήτρη Σκαλκώτου, του Λουκά Λουκίδη , της Ασπασίας Γιαννέτα, του Χρήστου Λαζαράκη, του Κώστα Βρυττιά και φυσικά το μεγάλο φίδι και το δέντρο με ανακυκλώσιμα υλικά. Έχει επίσης μια μεγάλη φωλιά, την κάπα του βοσκού και ζωόμορφα παγκάκια από τα δέντρα που μου κόβουν, αυτά δικά μου έργα. Στην είσοδο του Μουσείου έχει ένα ορειχάλκινο έργο από αυτά που είχα κάνει παλιότερα για τα γεγονότα του Πόλυτεχνείου. Όταν μπεις στο Μουσείο βλέπεις προτομές από ευεργέτες του χωριού. Τον Μαντελόπουλο που στη δωρεά του χρωστούμε το ωραίο σχολείο, το Χατζηκώστα που έχτισε το Νοσοκομείο στα Γιάννενα, το Λούλη που ευεργέτησε όλα τα χωριά μας και χρηματοδότησε το Γεφύρι της Πλάκας και άλλους. Πάνω θα δείτε μια αίθουσα αφιερωμένη στη μάθηση, δηλαδή έχω κάνει μια αναπαράσταση τάξης με τα παιδιά και το δάσκαλο. Μια αίθουσα αφιερωμένη στους ευεργέτες, δύο αίθουσες αφιερωμένες στο ψωμί, σχέδια που καλύπτουν 40 χρόνια δουλειάς, μια μοναδική συλλογή από μετάλλια και νομίσματα, έργα από τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου και από άλλα ανακυκλώσιμα υλικά, αφιέρωμα στον Ηπειρώτη λόγιο και στο μάστορα που έχτισε σε όλη την Ελλάδα και έξω από αυτήν. Υπάρχουν επίσης σκηνές από τον καθημερινό βίο των ανθρώπων του χωριού. Δηλαδή με πρόχημα τις μνήμες και τα βιώματα γίνονται γλυπτικές συνθέσεις με καθαρά πλαστικές αξίες, παίρνουν γλυπτική υπόσταση, γίνονται εγκαταστάσεις.

Οι εκθέσεις "Τα φαντάσματά μου" (Μουσείο Μπενάκη 30/03/12-06/05/12) και "Άρτος" (Βυζαντινό Μουσείο 18/0612-23/09/12), δύο εκθέσεις που πήραν μεγάλη δημοσιότητα και δεν άφησαν ασυγκίνητο κανένα θεατή, μοιάζουν να έχουν ξεχωριστή σημασία για εσάς. Ποιός είναι ο λόγος;

Οι εκθέσεις που έγιναν τόσο στο Μουσείο Μπενάκη όσο και στο Βυζαντινό Μουσείο ήταν πράγματι σταθμός στη ζωή μου, αντιπροσώπευαν δουλειά 20 χρόνων. Στο Μουσείο Μπενάκη έστησα ένα χώρο, χορό το ονόμασα μα ο πλήρης τίτλος ήταν ο χορός της σύγχρονης ελληνικής τραγωδίας  γιατί τι άλλο από τραγωδία είναι αυτό που ζούμε. Τα έργα άλλωστε έγιναν από τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου όπου  κι εκεί έχουμε μια τραγωδία. Θέλησα να κάνω κάτι από αυτά τα σημάδια καταστροφής ενός ιστορικού κτιρίου. Τα φαντάσματά μου είναι. Είναι φοβιστικό, μα δεν φοβάται κανείς σε αυτή τη χώρα. Στο Βυζαντινό Μουσείο ο τίτλος της έκθεσης ήταν ο Άρτος  το ψωμί δηλαδή που γι’ αυτό αγωνιζόμαστε όλοι και με ότι συμβολίζει για τον καθένα μας. Το ψωμί έχει μια ιερότητα γι’ αυτό ονοματίζει το πάτερ ημών όταν λέει " τον άρτον ημών τον επιούσιον δοσ’ ημίν σήμερον". Αυτό γράφω σ’ ένα ορειχάλκινο μετάλλιο που διατρέχει τα γλυπτά. Εκεί βέβαια υπήρχε μία πομπή με 1100 κεραμικές ανθρώπινες φιγούρες διαφορετικές όπως οι άνθρωποι που βάδιζαν προς τον άρτο. Για μένα ήταν η βασανιστική πορεία της ανθρωπότητας για την επιβίωση αλλά ο καθένας μπορούσε να του δώσει το δικό του νόημα αφού είχε πολλαπλές αναγνώσεις. Πάντως και οι δύο αυτές εκθέσεις άφησαν πολύ καλές εντυπώσεις, αν κρίνω από τα σχόλια των επισκεπτών. Το ψωμί άλλωστε στο οποίο ορκιζόμασταν όταν ήμαστε μικροί έχει και είχε από πάντα μεγάλη σημασία. Ήταν το σύμβολο της επιβίωσης του ανθρώπου, είναι ένα αρχέτυπο και σαν τέτοιο το αντιμετωπίζει.

Ποιά είναι τα επόμενα καλλιτεχνικά σας σχέδια; Ετοιμάζετε κάποια νέα έκθεση στο άμεσο μέλλον;

Η έκθεση του Βυζαντινού Μουσείου συνεχίζεται φέτος στα Γιάννενα στο χώρο Ιστορικού Αρχείου, ένα σπουδαίο κτίριο και τώρα από τις 12 Απριλίου συνεχίζεται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών της 2 Ιουνίου. Φέτος και οι δύο πόλεις γιορτάζουν 100 χρόνια από την απελευθέρωση από τον τούρκικο ζυγό και είναι αφιερωμένες σε αυτήν την επέτειο. Στα Γιάννενα μάλιστα την έκθεση την εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας κος Κάρολος Παπούλιας. Θα ήθελα η έκθεση αυτή να πάει και στο εξωτερικό γίνονται προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση. Όσο για τα νέα σχέδια θα τα δείτε στο μέλλον. Ας μην προτρέχουμε, υπάρχουν πολλά πράγματα που συνωστίζονται στην έξοδο του μυαλού μου, ας είμαστε καλά και βλέπουμε.   

(© Copyright  Photography  Anna Tsalagka 2013 / All rights reserved.)

 

Ευχαριστώ θερμά τον Θεόδωρο Παπαγιάννη για την μοναδική εμπειρία της συζήτησης μαζί του, καθώς και για την ξενάγηση στο εντυπωσιακό αυτό εργαστήριο. Αξίζει πραγματικά να επισκεφτείτε την προσωπική του ιστοσελίδα http://theodoros-papagiannis.gr/, καθώς και την ιστοσελίδα του Μουσείου Θεόδωρου Παπαγιάννη http://theodoros-papagiannis.gr/el/museum και να περιηγηθείτε σε έναν υπέροχο χώρο τέχνης και πολιτισμού.

Εμείς ανανεώνουμε το ραντεβού μας για την επόμενη Πέμπτη, με την ζωγράφο Φανή Δαμιανάκη να μας φιλοξενεί στο δικό της εργαστήριο.. γεμάτο χρώμα και φώς!!

facebook Page: Άννα Τσαλάγκα-Εικαστικός.