«Χαλίκια στην τσέπη» | Της Μαρίας Γιαγιάννου

Μια προσωπική ματιά σε μια ομαδική υπόθεση

Αν και συχνά έχω αντιμετωπίσει τη ζωή ως πρόβα, μια θεατρική παράσταση δεν μπορώ ποτέ να τη δω έτσι χαλαρά. Η ζωή είναι πρόχειρη, το θέατρο όχι. Στη ζωή μπορώ να συγχωρέσω ένα σωρό σφάλματα, στη σκηνή όμως τα λάθη είναι ασυγχώρητα. Η ζωή είναι αναβολή της ζωής, είναι μετάθεση, είναι δοκιμή, είναι «failagain, failbetter». Αντιθέτως, η ώρα της παράστασης είναι κανονική ζωή, μόνο που κρίνεται πιο αυστηρά. Ένα αληθινό Τώρα, ένα συμβάν˙ορίστε τι είναι η θεατρική παράσταση. Μια συμπύκνωση. Μια καθορισμένη διακινδύνευση. Πιο τρομακτική από τη ζωή μάλιστα, ναι, ας το πούμε, γιατί να το κρύψουμε, είναι πιο τρομακτική. Δεν λέω ότι είναι πιο επικίνδυνη, αλλά πιο ριψοκίνδυνη˙ για τον απλούστατο λόγο ότι την περιμένεις. Και ένας κίνδυνος που περιμένεις φαντάζει μεγαλύτερος από έναν κίνδυνο που δεν περιμένεις. Ο κίνδυνος που δεν περιμένεις δεν φαντάζει καθόλου. Δεν φαντάζει, γιατί δεν είναι υπόθεση της φαντασίας αλλά της πραγματικότητας. Ο κίνδυνος που περιμένεις όμως... αυτός είναι ολωσδιόλου υπόθεση της φαντασίας και μάλιστα στην πιο αγωνιώδη της μορφή. Υπάρχουν εν προκειμένω κάποιοι οργανωμένοι κίνδυνοι που ξέρεις ότι ξεκινούν στις εννέα και τέταρτο και διαρκούν μέχρι τις δέκα και μισή. Μια διακινδύνευση εβδομήντα λεπτών.

«Δύο εισιτήρια παρακαλώ για τη διακινδύνευση στο δώμα». «Με συγχωρείτε, η διακινδύνευση κάνει διάλειμμα;» «Κυρία μου, δεν επιτρέπονται φαγητά στο χώρο της διακινδύνευσης». «Ποιοι ηθοποιοί διακινδυνεύουν;» Και ούτω καθεξής. Και γιατί παρακαλώ αυτή η επίμονη σύγκριση ζωής και θεάτρου και γιατί τόση εμμονή με τον κίνδυνο; Διότι το θέατρο είναι η πιο έμβια μορφή τέχνης και διότι κίνδυνος υπάρχει εκεί που το αίμα της γλώσσας βράζει και η σάρκα είναι κοντινή˙ απλούστατο.

Και επειδή, όπως είπαμε, η ζωή είναι πρόβα και η παράσταση ζωή, με αυτή την έννοια οι ηθοποιοί είναι οι πιο τυχεροί επαγγελματίες. Ενώ όλοι αναβάλλουμε τη ζωή μας, εκείνοι την αναβάλλουν μέχρι την ώρα της παράστασης. Σπρώχνουν τη ζωή στο θέατρο κι εκεί την εκπληρώνουν. Δεν ξέρω αν το ξέρουν και δεν ξέρω αν συμφωνεί κανείς με αυτή την υπόθεση, όμως κι εγώ καταθέτω εδώ εικασίες, όχι βεβαιότητες. Η λειτουργία του ηθοποιού παίρνει μπάλα και όλους τους υπόλοιπους συντελεστές, αλλά και τους πιο ήσυχους παριστάμενους, τους θεατές. Όποιος είναι παρών την ώρα της παράστασης διαπράττει μια διπλή παραξενιά: αναβάλλει τη ζωή του και ταυτοχρόνως την εκπληρώνει ως κάποιος άλλος. Εκπληρώνει τη ζωή του εκτός εαυτού. Είχα δεν είχα, έφτασα πάλι στην αφετηρία, που δεν είναι άλλη από μία κατακλείδα.

«Εκτός εαυτού» είναι για μένα το θέατρο. Δεν εννοώ προφανώς (μόνο) την ομώνυμη παράστασή μας που ολοκληρώθηκε στις 9 Ιανουαρίου στο θέατρο του Νέου Κόσμου. Εννοώ κυρίως το θέατρο ως ένα αέναο εκτός εαυτού. Μιας που μου ζητήθηκε το προσωπικό μου βίωμα, ορίστε ποιο είναι. Το θέατρο είναι ένα σαγηνευτικό εκτός εαυτού, που συνεχίζεται κυκλικά και κυκλωτικά, ακόμα κι όταν η παράσταση τελειώσει και το έργο κατέβει. Εκεί βρίσκεται και η διακινδύνευση. Ρισκάρει κανείς πολύ σοβαρά να γνωρίσει τον εαυτό του και τις αδυναμίες του, καθώς τον χάνει, καθώς εκτείνεται εκτός αυτού και έρχεται σε έκ-σταση. Κάθε διακινδύνευση φυσικά περιέχει ενθουσιασμό, ας μην το ξεχνάμε. Είναι μάλιστα το αληθινό κίνητρο ο ενθουσιασμός˙ είναι η ένθεη ιδιότητα των παιζόντων (του παιχνιδιού και του «παιξίματος»).

Σέβομαι εξ’ ορισμού την μεθοδική τρέλα των ηθοποιών και νιώθω στοργή για εκείνους με τους οποίους συνεργάζομαι. Είναι ανήλικοι θαυματοποιοί – και παρακαλώ το «ανήλικοι» πάρτε το με την πιο θετική του σημασία. Αξίζει να γράψει κανείς ένα εγκώμιο για τους ηθοποιούς˙ γι’ αυτούς τους ανθρώπους που βρίσκουν μέσα στο κείμενο και μέσα στην ψυχή τους το κίνητρο για επανάληψη. Λένε τα ίδια (σχεδόν...) λόγια κάθε μέρα, ακολουθούν την ίδια (σχεδόν...) σκηνοθετική γραμμή και μέσα σε όλο αυτό το πακέτο ίδιων πραγμάτων, οι ίδιοι είναι κάθε φορά αναγεννημένοι. Ας μας πούνε το κόλπο μήπως το εφαρμόσουμε στους αλλεπάλληλους κύκλους της ζωής που λέγονται «μέρες».

Το τελευταίο διάστημα μετρούσα τον χρόνο όχι σε μέρες, λοιπόν, αλλά σε παραστάσεις. Ο Λουίς Μπουνιουέλ παρακολούθησε την πρώτη προβολή της πρώτης του ταινίας, ζυγίζοντας τα χαλίκια που είχε φορτώσει στις τσέπες του, έτοιμος κάθε στιγμή να αμυνθεί ή να επιτεθεί ανάλογα με τις αντιδράσεις που θα προκαλούσε η ταινία. Κάπως έτσι παρακολούθησα κι εγώ αρκετές παραστάσεις του «Εκτός Εαυτού», σε κατάσταση ετοιμοπόλεμη. Έτοιμη να πετροβολήσω τους τυχόν θυμωμένους θεατές με τα χαλίκια μου. Ευτυχώς δεν χρειάστηκε. Έχουμε μέλλον πάντως˙ τίποτα δεν αποκλείεται. Εκείνες πάντως που δεν θα ξεχάσω είναι οι παραστάσεις όπου ξέχασα ότι είχα γράψει το έργο. Τι ωραία που πέρασα! Αναρωτιόμουν τι θα γίνει παρακάτω και όλα μου προκαλούσαν έκπληξη. Όταν ξέρεις κάτι πάρα πολύ καλά, φτάνει μια στιγμή που δεν το ξέρεις καθόλου. Περνάς μια κόκκινη γραμμή χωρίς επιστροφή και από εκεί και πέρα αυτό που έφτιαξες παύει να σου ανήκει.

Το θέατρο (από την πλευρά κάθε δημιουργού που συμβάλλει στην υλοποίηση) δεν θα γεμίσει ποτέ τις τσέπες σου με χρήματα, θα τις γεμίσει όμως με θαυμάσια χαλίκια. Όταν τα χέρια σου θα επιστρέφουν στις τσέπες, θα διαπιστώνεις κάθε φορά ότι τα χαλίκια σού είναι αχρείαστα. Στις παλάμες σου μάζεψες τα δακτυλικά αποτυπώματα των συνοδοιπόρων σου, τα παλαμάκια (διστακτικά ή ένθερμα) των θεατών, ιδρώτα, ένταση, χάδια. Αυτά παροπλίζουν τις άμυνες, μαλακώνουν το δέρμα. Η ίδια η θεατρική πράξη είναι μια επίθεση ζωής. Μετά βγαίνεις από την αίθουσα στο δρόμο. Όλα μοιάζουν και πάλι πρόχειρα. «Μην αγχώνεσαι» λες στον εαυτό σου «ζωή είναι, μην κάνεις έτσι, δεν είναι δα και θέατρο.»

Μαρία Γιαγιάννου

Των Φώτων, 2014

Συντελεστές/Ομάδα Αν-Κι

Κείμενο: Μαρία Γιαγιάννου

Σκηνοθεσία: Γιώργος Γιανναράκος

Βοηθός σκηνοθέτη: Πένυ Ζήση

Μουσική live: Κώστας Γ.

Σκηνική εγκατάσταση: Ιβάν Παπαδόπουλος

Κίνηση: Δήμος Αμπράζης

Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού

Φωτογραφίες: Θοδωρής Σταμπέλος

Με τους: Μαρβίνα Πιτυχούτη, Αποστόλης Κουτσιανικούλη