Γιουτζήν Ο’Νηλ - Το πένθος ταιριάζει στην Ηλέκτρα της Βάλιας Μαστοροδήμου

«Τα Ευλογημένα Νησιά... Ίσως μπορούμε ακόμα να βρούμε την ευτυχία...»

«Ένα βρώμικο παιχνίδι έχει στηθεί, αλλά δεν ξέρω για ποιον.»

Το κείμενο. Ο άξονας είναι της Ορέστειας, το «καταραμένο» σπίτι του Αγαμέμνονα που κουβαλάει όλους τους δαίμονες των Ατρειδών. Όλα αυτά μεταφερμένα στη Νέα Αγγλία του 1865, τελειώνοντας ο αμερικανικός εμφύλιος, και η οικογένεια είναι πια οι τοπικοί άρχοντες Πουριτανοί Μάννον. Η διαφορά που κάνει ανατριχιαστικό το έργο του Ο'Νηλ είναι η ολοκληρωτική, ασφυκτική, αναπόδραστη παρουσία της κατάρας, του εγκλήματος, του εγκλωβισμού. Στην αρχαία τραγωδία τρόπον τινά επέρχεται η κάθαρση. Εδώ δεν υπάρχει διαφυγή. Η όποια ελπίδα για κανονικότητα στραγγαλίζεται από τους ίδιους τους ήρωες, από το βάρος των εγκλημάτων τους. Όχι γιατί έτσι είναι μεταφυσικά μοιραίο να γίνει. Αλλά γιατί, όπως συμβαίνει σε κάθε παρέκκλιση, η σφραγίδα της κοινωνικής επιβολής (το υποδειγματικό προφίλ των σεβάσμιων μεγαλοαστών που κατέχουν την εξουσία του χρήματος, της πολιτικής, της δικαιοσύνης, το οποίο δεν πρέπει να λερωθεί με σκάνδαλα) ή των προβληματικών ενδοοικογενειακών σχέσεων (που κι αυτές προκύπτουν μέσα από μια αλυσίδα καταναγκασμών και καταπίεσης) καθορίζει την πορεία του κάθε προσώπου.

Η σκηνοθεσία του Χουβαρδά συνθέτει την ευρηματικότητα με την ανάδειξη της καθαρότητας του έργου καθαυτού. Βρίθει εξαιρετικών ιδεών: η σκηνική λιτότητα φτιάχνει το σκληρό, παγερό πλαίσιο του σπιτιού των Μάννον, η ζωντανή βιντεοπροβολή υπερμεγεθύνει τα πρόσωπα δίνοντας μια απειλητική, απόκοσμη αίσθηση, τα μικρόφωνα για να διατηρείται ο χαμηλός τόνος της κατά πρόσωπο συνομιλίας (ανά στιγμές το ηχητικό αποτέλεσμα έφτανε σ' εμάς κάπως αντι-θεατρικά, αλλά αυτό ενέτεινε και την απόκοσμη διάσταση). Όμως τελικά αυτή η στιβαρή σκηνοθετική ματιά όχι μόνο δεν αυτοπροβάλλεται, μα βασιζόμενη σε αυτόν τον υπέροχο θίασο αναπλάθει το άκαμπτο, ζοφερό, τυραννικό σύμπαν των Μάννον.

Εκπληκτικό το «εξωτερικό του σπιτιού των Μάννον», ένας μουντός τοίχος που ανεβοκατεβαίνει χωρίζοντας ερμητικά τον κόσμο από τους Μάννον: στις εξωτερικές σκηνές φέρνει τη δράση στο προσκήνιο, ενώ το ψυχρό εσωτερικό απομακρύνει τους ήρωες από εμάς και τους καταπίνει. Αυτό το παιχνίδι της μουντάδας και του πένθους το υπηρετούν οι υποβλητικοί φωτισμοί, τα καταπληκτικά κοστούμια της Ιωάννας Τσιάμη και οι σιωπές (οι πυροβολισμοί δεν ακούγονται ποτέ).

Το πλέον χαρακτηριστικό εύρημα είναι αυτό του «χορού». Στο έργο του Ο'Νηλ χρησιμοποιούνται οι κάτοικοι της περιοχής. Εδώ ο Χουβαρδάς φέρνει στη σκηνή τέσσερις υποτιθέμενους θεατές, οι οποίοι, εκτός του κειμένου τους, διαβάζουν τις αναλυτικότατες σκηνοθετικές οδηγίες-περιγραφές του Ο'Νηλ και σχολιάζουν ως αληθινοί θεατές. Η ανάγνωση των σκηνοθετικών οδηγιών ήταν καίρια, αφού ειδικά στα πρόσωπα ο συγγραφέας περιγράφει εξαντλητικά τονίζοντας ιδιαίτερα την όψη προσωπείου. Όσο για τα εξωκειμενικά σχόλια και αντιδράσεις, είναι όντως η κοινή φωνή μπρος στην εφιαλτική δράση κυμαινόμενη από το σοκ μέχρι το αστείο που θα απαλύνει την ένταση. Απολαυστικοί οι τέσσερις ηθοποιοί (Μπαζάκα, Τσιτσάκης, Κοτανίδης, Λυμπεροπούλου - λίγο αμήχανη η τελευταία). Το μόνο αρνητικό σημείο με τους «θεατές» ήταν η υπερ-χρησιμοποίησή τους. 

Ο θίασος κάνει επί σκηνής μια μαεστρική τελετουργία. Η Μαρία Πρωτόπαππα πλάθει μια Λαβίνια (Ηλέκτρα)-προσωπείο θανάτου, σκληρή, στερημένη κάθε χαράς και στοργής η ίδια, που δε θα ησυχάσει αν δεν ολοκληρώσει τη βάρβαρη εκδικητική «μοίρα» της. Ερμηνεία ανατριχιαστική, με απόλυτο μέτρο και βάθος. Όταν συγκρούονται με τη μητέρα-Κριστίν (Καρυοφυλλιά Καραμπέτη) είναι σαν να βλέπεις μια άηχη μονομαχία με βρώμικα όπλα. Η Καραμπέτη πλέκει τη σαγήνη με την ψυχρότητα και το μίσος που γέννησε στην ηρωίδα η καταπίεση, την αρρωστημένη σχέση μάνας-παιδιών με την απεγνωσμένη προσπάθεια απόδρασης. Ο Χρήστος Λούλης ως Ορίν (Ορέστης) ανέδειξε την εξαρτημένη πτυχή του ήρωα, αλλά κάπως έχασε την ένταση της έκρηξής του στο τέλος. Ο Έζρα Μάννον (Αγαμέμνονας) του Ακύλλα Καραζήση ήταν στέρεος μες στις δικές του παλινωδίες, ενώ η «τραμπάλα» της συνάντησης με τη γυναίκα και την κόρη του αποδόθηκε με υπέροχη λιτότητα. Ο Γιώργος Γάλλος ανασυνθέτει έναν Άνταμ Μπραντ (Αίγισθο) που ζει την αντίθεση της καταστροφής των Μάννον την οποία έχει ως πρόθεση με τον έρωτα που τελικά γεννιέται, εμποτίζοντας την εκδίκηση με έναν χαμηλότονο σπαραγμό. Ο Σεθ του Χρήστου Στέργιογλου είναι πολύ πετυχημένα η φιγούρα του γερο-επιστάτη που παρατηρεί το δράμα των αφεντικών του, το συμμερίζεται λόγω εγγύτητας αλλά δεν τον πολυαπασχολεί και όντως, καθώς ο ίδιος ταξικά ζει μια άλλη ζωή, έξω από αυτούς. Η Γιούλικα Σκαφιδά και ο Αργύρης Πανταζάρας, ως Χέιζελ και Πίτερ Νάιλς, ενώ τελικά θα στιγματιστούν από τη βαναυσότητα των Μάννον, είναι καθ' όλη τη διάρκεια τα μόνα πρόσωπα που κομίζουν μια νότα αισιοδοξίας και φρέσκου αέρα ζωής όντας ο αντίποδας των Μάννον.

Το έργο του Ο'Νηλ ευτυχεί σε αυτήν την παράσταση με την εξαιρετική ενορχήστρωση και τους σπουδαίους αριστοτέχνες επί σκηνής!

Βάλια Μαστοροδήμου

Η Βάλια Μαστοροδήμου είναι εκπαιδευτικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1984. Σπούδασε Ψυχολογία στην Πάντειο και Φιλοσοφία-Παιδαγωγική στο ΑΠΘ.