Δραπέτης της κοινοτοπίας και της ρηχότητας, του Βαγγέλη Προβιά
«Η πόρτα στην Σκάλα» – Lorrie Moore. Εκδόσεις Πόλις, 2013
Ποιός είπε ότι art is any thing you can get away with? - τέχνη είναι οτιδήποτε μπορεί πανεύκολα να σε αφήσει ξεκρέμαστο, να σου προκαλέσει αμηχανία. Το οποίο, οι προικισμένοι δημιουργοί το υλοποιούν με τέτοια μαεστρία, ικανότητα και ταλέντο, ώστε όχι μόνο δεν προκαλούν αμηχανία, όχι μόνο πείθουν, αλλά μας κάνουν να σταθούμε για να θαυμάσουμε, αλλάζουν την οπτική μας γωνία και δυναμώνουν την ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
"Η πόρτα στην σκάλα" το διάσημο μυθιστόρημα της Lorrie Moore, από το 2010. Με δύο, και μάλιστα με μόλις μερικές μέρες διαφορά στη δημοσίευσή τους, εκθειαστικές κριτικές στους New York Times, με ομόφωνη παγκόσμια αναγνώριση, με υποψηφιότητες για σπουδαία βραβεία. Επιτέλους, εκδόθηκε στα Ελληνικά. Το τρίτο μόλις έργο της Αμερικάνας ιδιότροπης καθηγήτριας δημιουργικής γραφής στη γλώσσα μας . Το πρώτο, "τα Αναγράμματα", το παρθενικό της μυθιστόρημα κυκλοφόρησε 21 χρόνια πριν και είναι εξαντλημένο εδώ και καιρό (ή ίσως ανέλαβε δράση η αστυνομία άστοχων εξώφυλλων...) ενώ μία ιστορία της στολίζει την εξαιρετική συλλογή «Της αγάπης μου ο Σπουργίτης Πέταξε».
Εκτός από αυτό, άλλα διηγήματα της, εκείνα που της χάρισαν θρυλική θέση και αναγνώριση στη σύγχρονη λογοτεχνία, που έκαναν έναν ομότεχνό της να πει «η Μουρ είναι εδώ στην Αμερική ό,τι πλησιέστερο έχουμε στον Τσέχωφ» δεν έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά. Η καταραμένη αγορά, που επιβάλλει ότι οι συλλογές διηγημάτων δεν είναι εύκολο να πουληθεί προϊόν. Ας είναι. Ή καλύτερα, ας μην είναι. Οι υπερτυχεροί υποψιασμένοι συνεχίζουμε να διαβάζουμε ξανά και ξανά Mooreστο πρωτότυπο. Και περιμένουμε με αγωνία την 6η Μαρτίου, οπότε θα κυκλοφορήσει η επόμενη συλλογή της με τον μυστήριο τίτλο Bark (γαύγισμα; βρισιά; φλοιός δέντρου; τι θα εννοεί η συγγραφέας;)
Διάβασα την Πόρτα στην Σκάλα Σάββατο βράδυ. Την προηγούμενη, είχα, μετά από πολύ καιρό, αλητέψει σε μπαρς. Mέθυσα, χόρεψα, ξημερώθηκα. Χρειαζόμουν ένα ήσυχο Σαββατόβραδο για να επανέλθω. Είχα αγοράσει το βιβλίο μερικές μέρες πριν, τη μέρα που εμφανίστηκε στα ράφια του αγαπημένου μου βιβλιοπωλείου, το είχα αφήσει να με «κοιτάζει» πάνω στο τραπέζι του σαλονιού και από τότε απολάμβανα την ηδονική αναμονή μέχρι την στιγμή που τα μάτια μου θα κυλούσαν πάνω στην πρώτη του γραμμή. Η στιγμή ήρθε. Σάββατο, απόβραδο, κλείνω όλα τα ηλεκτρονικά devices (λειτουργούν αποτρεπτικά στην ανάγνωση) και πιάνω την Πόρτα με σκοπό να διαβάσω μερικές ώρες και να κοιμηθώ νωρίς νωρίς.
Αν μάντεψες ότι δεν κατάφερνα να κοιμηθώ πριν, με μία λαίμαργη χαψιά, τελειώσω το βιβλίο, καλά μάντεψες.
Ομολογώ ότι αναρωτιέμαι γιατί... γιατί δεν θέλησα να το αφήσω; Γιατί με συγκίνησε τόσο πολύ η ιστορία μίας 20χρονης Αμερικανίδας φοιτήτριας, που είναι αντικειμενικά πολύ μακρυά από την πραγματικότητα μου; Γιατί ένοιωσα να με αφορούν, εμένα έναν 40χρονο άντρα στην άλλη άκρη του κόσμου, σε μία κοινωνία που κυλά όλο και πιο γρήγορα στον τρίτο κόσμο, με εντελώς διαφορετικά και, κατά την γνώμη μου πολύ πιο επικίνδυνα προβλήματα, η αποξένωσή της, η αμηχανία της, η μεταμόρφωσή της, ο θρήνος της, η επώδυνη συνειδητοποίηση της σχετικά με την εξοργιστική αλλά αναμφίβολλη αξία της οικογένειας και με την πολυπλοκότητα της ζωής;
Ας μην παρεξηγηθώ. Η Πόρτα στην Σκάλα δεν είναι βιβλίο εσωτερικού μονολόγου, ούτε μία ακόμα μεταμοντέρνα περιπλάνηση στα μύχια μίας χαμένης, ρηχής αμερικάνας ψυχής. Έχει μία από τις πιο δραματικές, με την σαπουνοπερική, τολμώ να γράψω, έννοια της λέξης, πλοκές που έχω διαβάσει ποτέ. Έχει χαρακτήρες που σε συγκινούν και σε εξοργίζουν, ζωντανούς, με αίμα και βρωμιά. Έχει δαιμόνιο χιούμορ – πανέξυπνο και απολαυστικό ακόμα και όταν βουτάει στον ψευτοάνετο νεοαμερικάνικο κυνισμό. Και, το πιο σημαντικό για κείνους που αρέσκονται να δραπετεύουν σε στιβαρές ιστορίες, έχει στην καρδιά του δύο τραγωδίες, από εκείνες που αλλάζουν την ζωή των ανθρώπων οι οποίοι τις βιώνουν, που διαλύουν βεβαιότητες και ελπίδες, που σπάνε, οριστικά και αμετάκλητα, τον τσαμπουκά.
Η Lorrie Moore με την τέχνη και την ικανότητά της, με την ισορροπία και τις διακυμάνσεις της, με την γλώσσα (εξαιρετική η μετάφραση στην πολύπαθη γλώσσα μας) και τις εικόνες της δεν κατάφερε μόνο να με κρατήσει ξάγρυπνο ως τις 4 το πρωί, να με κάνει για πρώτη φορά να διαβάσω μονοκοπανιά 410 σελίδες. Καταφέρνει να got away – ξεφεύγει - από τον κίνδυνο να γίνει μελό όταν γράφει για «άδικους» θανάτους – λες και υπάρχουν δίκαιοι θάνατοι – και ακυρωμένες υιοθεσίες και υποκριτές εραστές. Καταφέρνει να μιλήσει, και κυρίως να ακουστεί, για κάμποσα από τα σημαντικά θέματα της ανθρώπινης φύσης – όταν άλλοι μιλάνε μόνο για ένα και δεν λένε τίποτε άξιο ακρόασης. Καταφέρνει να βάλει καρδιά στην ευφυΐα και εξυπνάδα στο συναίσθημα. Καταφέρνει να κάνει τέχνη. Πρωτότυπη. Βιωμένη. Δηλαδή από το είδος που gets away with anything.
Ο Βαγγέλης Προβιάς είναι κειμενογράφος και συγγραφέας με συμμετοχή στο συλλογικό έργο «Θεσσαλονίκη 2012: Διαγωνισμός Διηγήματος» (εκδ. Ιανός).
