Ανθισμένο θερμοκήπιο | Της Βάλιας Μαστοροδήμου

Συμβαίνει με τα μεγάλα έργα τέχνης να έχουν τέτοια δύναμη που σφραγίζουν καθ' όλα τη σκέψη σου: γι' αυτά που έχουν να πουν, για τους καλλιτεχνικούς τρόπους και για το συναίσθημα που σε καταιγίζει. Αυτό ακριβώς ήταν το Θερμοκήπιο στο θέατρο της οδού Κυκλάδων.

Το έργο θεατρικό και πολιτικό αριστούργημα. Ο Πίντερ στη ζωή και στο θέατρό του επέλεξε την απελευθερωτική πλευρά, με χιούμορ και σαρκασμό. Με έναν ολόκληρο κόσμο να κοχλάζει στα άρρητα των έργων του, που θεατρικά λειτουργεί μαγικά.

Το «θερμοκήπιο»-κρατικό ίδρυμα εγκλωβίζει εντός του ανθρώπους, οι οποίοι μπαίνοντας χάνουν την ανθρώπινη υπόστασή τους, είναι αύξοντες αριθμοί, και δίνει στους «ειδικούς» απόλυτο έλεγχο στις ζωές τους. Ειδικοί-ανώτερο προσωπικό που έχουν βαθιά ενσωματωθεί στο ρόλο τους, τόσο που η αίθουσα ανακρίσεων προκαλεί ηδονή στη μοναδική γυναικεία φιγούρα. Εξουσία, καταπίεση, αναλγησία που δεν πηγάζει από «κακούς χαρακτήρες», αλλά από τη δεδομένη θέση (διοικητική, θεραπευτική, κοινωνική, ταξική) του κάθε προσώπου. Γι' αυτό, ίσως, το κατώτερο προσωπικό λειτουργεί όντως ανθρώπινα, με τα γιορταστικά παιχνίδια, με το δώρο στο διευθυντή Ρουτ και, κυρίως, με τον αφελή Λαμ. Αφελής εκ θέσεως: απλός φύλακας που επιθυμεί διακαώς μια κάποια ανέλιξη, κι έτσι παγιδεύεται εύκολα από το διαβολικά διεφθαρμένο πλαίσιο, οδυνηρή θυσία για να μη διασαλευτεί η τάξη. Τάξη και εξουσία που μένουν σταθερές και ισχυρές• τα πρόσωπα μόνο ξιφομαχούν ασταμάτητα, υπόγεια, μέχρι το ένα να πάρει τη θέση του άλλου - κι η τάξη διατηρείται.

Ένας φόνος ασθενούς και η παράνομη εγκυμοσύνη μιας άλλης αποκαλύπτονται ανήμερα Χριστούγεννα. Ο απόλυτος άρχοντας Ρουτ σκιαγραφείται ως αυτουργός. Ο ένοχος συγκαλύπτεται, αλλά οι ένοχοι εν γένει έχουν απογυμνωθεί και γελοιοποιηθεί μπρος στους θεατές. Κι αν το γιορταστικό μήνυμα του Ρουτ επιδιώκει να επαναφέρει την ομαλότητα, η εξέγερση των κρατουμένων την ανατρέπει. Για να την διασφαλίσει ξανά η κεντρική εξουσία - κι ο Γκιμπς που ως εκ θαύματος (ή και όχι) επιζεί για ν' αναλάβει τη διεύθυνση.

Η σημείωση στο πρόγραμμα μιλά για τα θερμοκήπια της εξουσίας που γεννούν το αυγό του φιδιού σ ή μ ε ρ α. Η τέχνη μεγαλουργεί όταν είναι κοινωνικά παρούσα. Το θέατρο στο μέτρο που το έχτιζε ο Βογιατζής γίνεται «η ομορφιά που θα σώσει τον κόσμο», μια ματιά προς τη χειραφέτηση.

Όλα αυτά η σκηνοθεσία του Βογιατζή τα ανέδειξε και τα υπέδειξε μαεστρικά. Τα όσα δεν λέγονταν, οι υπόγειες σχέσεις κι αψιμαχίες επέβαλαν μια τεράστια δύναμη. Που δε χαλάρωσε με το «διάλειμμα 8 λεπτών» που μας έδωσε ο Λας, γιατί οι ειδοποιήσεις από υποθετικά μεγάφωνα έφτιαχναν περιβάλλον πανοπτικής επιτήρησης, που μαζί με την ασφυκτική γραφειοκρατία και την ειρωνεία «κύκλωσαν» το θέατρο.

Όπως το είχε κυκλώσει η σκέψη του Βογιατζή. Χωρίς βάρος, όμως. Με γλυκύτητα και θέρμη. Με την ομορφιά του χώρου, με την ευγένεια της Ειρήνης Λεβίδη. Με την αίσθηση που μου 'χει μείνει απ’ όταν είδα το «Καθαροί πια»: 16 χρονών, σοκαρίστηκα, θύμωσα, μα λίγο ύστερα κατάλαβα ότι αυτό ήταν θέατρο (όπως έλεγε ο Γιώργος, ότι σε διαλύει, αλλά μετά ανοίγουν οι ορίζοντες). Με τη συγκίνηση της κυρίας Η. και του θιάσου. Με μια πανέμορφη αίσθηση δουλειάς συνόλου υπό τη σφραγίδα τού σκηνοθέτη τους.

Το πλέον καθηλωτικό ήταν ο θίασος. Το απόλυτο δόσιμό τους, η αφοσίωση, σαν ένα γλυκό «συμβόλαιο» με το Βογιατζή. Που μπράβο τους για το κουράγιο, για την ευθύνη που επωμίστηκε ο καθένας τους προς την ομάδα, το έργο, τη συλλογική τους δουλειά, το σκηνοθέτη• δική του η επιθυμία, αλλά μπράβο τους που το ανέλαβαν. Το φέραν σε πέρας με σεβασμό και συγκέντρωση, χωρίς ν' αφήσουν τίποτα απ' αυτό να σκιάσει το καλλιτεχνικό δημιούργημα• αλλά η ανθρώπινη διάσταση εκεί ήταν -και καλώς- και έβαλε ξεχωριστό στίγμα σ' αυτήν την παράσταση. Κι απλώθηκε σαν να κοινωνούνταν σβήνοντας τα φώτα, στη φορτισμένη υπόκλιση του Γάλλου, στην ειλικρινή επικοινωνία όλων έπειτα.

Κι είναι όλοι τους ηθοποιοί-διαμάντια. Δε θα έγραφα ποτέ «κριτική», απλώς τους θαύμασα τόσο που αυτό θέλω να μεταφέρω.

Ο Δημήτρης Ήμελλος απόλυτα μετρημένος ως Γκιμπς: δουλικός, μεθοδικός, ραδιούργος, κατηγορείται ως δολοφόνος, μόνος επιζών της εξέγερσης, ένα σκοτεινό αίνιγμα. Κλασικό τρωκτικό της εξουσίας, παντί τρόπω θα την κατακτήσει. Υπέροχος ηθοποιός, σεμνός, λιτός και καίριος στα εκφραστικά του μέσα (και με βλέμμα οξύ, πολυκύμαντο). Αξιοθαύμαστος που κράτησε έτσι σεβαστικά την μπαγκέτα του συντονισμού.

Η μις Κατς είναι η μόνη γυναίκα. Τερατωδώς ψυχρή μεν, αγωνιά δε μήπως «δεν είναι αρκετά γυναίκα»• έχασε εκεί μέσα ό,τι ανθρώπινο. Η Μαρία Σκουλά, όσο ευγενής θέλοντας να βοηθήσει για τα εισιτήρια ένα μεσημέρι, τόσο συνέθεσε μια παγερή, αυτοπυρπολούμενη μάσκα-καρικατούρα.

Ο Λας «μαστιγώνει» την εξουσία, μπας και υφαρπάξει κάτι ο ίδιος. Ο Αργύρης Πανταζάρας χειριζόταν με πολύ ενδιαφέροντα τρόπο την πρόκληση-μπλόφα στα μούτρα Ρουτ και Γκιμπς. Έλεγε σε μια συνέντευξη ότι με τον Πίντερ «ένιωσε ότι ασκεί πολιτικό λειτούργημα, άνθισε!» - τι ευτυχής συνθήκη! Ο Λαμ παρουσιάστηκε από το Χάρη Φραγκούλη με τρομερή δύναμη στην ανάκρισή του. Διαφορετικοί στη χρήση των μέσων τους αυτοί οι δυο από τους μεγαλύτερους του θιάσου, χωρίς να το λέω αξιολογικά.

Ο Ταμπ του Βασίλη Κουκαλάνι, θαρρώ έδωσε την ανθρωπιά στο απάνθρωπο πλαίσιο, που όμως δεν αλλάζει και κάτι. Αντίθετα, ο Λομπ του Γιάννη Νταλιάνη ήταν ο απρόσωπος, διεκπεραιωτικός τεχνοκράτης.

Κι ο Γιώργος Γάλλος στο ρόλο του Ρουτ. Ηθοποιός που σε συνεπαίρνει και τον χαζεύεις στη σκηνή, έχει την εκπληκτική ικανότητα να ανακατεύει το δωρικό, το στιβαρό με το εκρηκτικό, την ισχύ με την ευαισθησία και τη συντριβή. Ο Ρουτ ήταν από τις τρεις καλύτερες ερμηνείες που τον έχω δει. Τόσο «κακός» που σε φόβιζε, έπαιξε συνάμα με υποδόριες αντιθέσεις, έπλασε ένα σκουλήκι που του «ρουφήξανε το αίμα» και που κραυγάζει ότι είναι εντεταλμένος, συναισθανόμενος το αίολο της εξουσίας του• σαρκαστικός και σατιρικός μέσω του κειμένου, χωρίς να χρειάζεται να το υποδυθεί. Κι αν ήταν ζόρικο ν' αναλάβει το ρόλο του Βογιατζή, εκτός του βιρτουόζικου αποτελέσματος, φάνηκε με πόση αγάπη και γλύκα το έκανε (γι’ αυτά τα στοιχεία που είναι και σπουδαίος Δάσκαλος).

Εντέλει, αυτή η παράσταση δείχνει το μεγαλείο της τέχνης, που εμπνέεται κι εμπνέει. Ύψιστης αξίας δραματουργία, μάεστροι του θεάτρου, ανθρωπιά και συλλογικότητα. Γι' αυτό και οι φίλοι που την είδαμε μαζί τη συζητάμε καιρό.

Βάλια Μαστοροδήμου

Η Βάλια Μαστοροδήμου είναι εκπαιδευτικός. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1984. Σπούδασε Ψυχολογία στην Πάντειο και Φιλοσοφία-Παιδαγωγική στο ΑΠΘ.